In de discussie rond nationalisme en hoe het zich verspreidde aan het begin van de twintigste eeuw is Portugal vaak het voorbeeld van een homogeen land. Twee grote indicatoren van homogeniteit – taal en religie- laten zien dat Portugal een land is waar etnisch conflict zo goed als onmogelijk zou zijn. Er is geen bevolkingsgroep die zich af wil scheiden. Er wordt nergens in het land een andere taal gesproken. De grote meerderheid van de bevolking hangt het katholieke geloof aan. Ook nu, in de eenentwintigste eeuw zul je niet snel iets horen in Portugal over minderheden, allochtonen of conflicten tussen bevolkingsgroepen. Maar niet persé omdat de homogeniteit nog altijd zo groot is.
Het is vooral regionaal afhankelijk, maar er zijn plekken in Portugal waar veel verschillende nationaliteiten in grote aantallen met elkaar samenleven. En het feit dat daar geen problemen uit voortvloeien geeft stof tot nadenken. Want waarom zijn er geen conflicten in Portugal, terwijl bijvoorbeeld in Nederland woorden als allochtoon en rascisme vrijwel dagelijks te horen en lezen zijn in de media? Komt het door de religieuze achtergrond? Is het nagenoeg ontbreken van islamitische migranten de reden voor de relatieve rust in Portugal? Of heeft het misschien te maken met de bevolking? Zijn zij toleranter dan bijvoorbeeld wij Nederlanders? Het is destemeer opmerkelijk dat er niet meer conflicten zijn, omdat de welvaart in Portugal een stuk achterloopt bij die van Nederland. Als de Portugezen zelf kampen met werkloosheid en lage inkomens, hoe is het dan mogelijk dat zij immigranten accepteren op de arbeidsmarkt?
Het spreekt voor zich dat om een goed antwoord te krijgen op deze vragen een uitvoerig onderzoek op zijn plaats zou zijn. Maar misschien zijn er voorzichtig wat eerste ideeën te ontwikkelen op basis van enkele statistische gegevens.
Het INE (Instituto Nacional de Estatística) presenteerde twee jaar geleden de laatste officiële cijfers omtrent de immigratie in Portugal. De schatting van het INE is dat in december 2006 434.887 buitenlanders in Portugal woonden. Let op, dit zijn dus alleen de legale niet-Europeanen en de Europeanen die moeite namen zich officieel te laten registreren. In werkelijkheid zullen de aantallen veel hoger liggen.
De top drie van meest vertegenwoordigde nationaliteiten zal veel mensen misschien verrassen. Op nummer 1 staan de Brazilianen met 16,9% van het totaal. Dat Brazilië de eerste plek inneemt is logisch: als voormalige kolonie en één van de armste landen ter wereld is de oversteek naar Portugal door een hoop mensen voor de hand liggend. Op nummer 2 staan de Kaap-Verdianen (15,7%) wat al opmerkelijker is. Het eiland voor de Afrikaanse kust maakt weliswaar deel uit van Portugals koloniale verleden, maar is veel kleiner dan de andere Afikaanse ex-koloniën Angola en Moçambique. De derde plaats is wellicht de meest verrassende, namelijk de Ukraïners (9,6%). Iedereen die langere tijd in de Algarve heeft doorgebracht, heeft ongetwijfeld de aanwezigheid van deze bevolkingsgroep opgemerkt. Maar voor hen die geen frequente bezoekers zijn van de Algarve ligt het wellicht minder voor de hand. Want waarom zouden mensen uit een arm Europees land uitgerekend kiezen voor een ander arm Europees land om een beter leven te krijgen?
Naast de toestroom vanuit de Ukraïne is in de laatste jaren ook de komst van veel andere Oost-Europeanen duidelijk zichtbaar. Inwoners van Rusland, Moldavië, Roemenië en Bulgarije vroegen in 2005 en 2006 massaal een verblijfsvergunning aan in Portugal. De verzoeken uit de voormalige Afrikaanse koloniën als Angola en Guiné Bissau blijft daarbij duidelijk achter. Van de West-Europese landen zijn uiteraard de Britten het best vertegenwoordigd. Maar ook Spanjaarden, Duitsers en Fransen scoren hoog.
Wat inderdaad opvalt aan deze cijfers is de religieuze homogeniteit van de immigranten. Hoewel de Oost-Europeanen een ander soort katholicisme aanhangen dan de Portugezen, zijn de verschillen veel minder groot dan met bijvoorbeeld moslims. En tijdens de kolonisatie werd het katholicisme in Brazilië en de Afrikaanse landen dermate sterk geimplementeerd dat ook deze immigranten qua geloof weinig afwijken van de autochtone bevolking. Hierdoor heeft Portugal dus niet te maken met ingewikkelde discussies over hoofddoeken, islamitische feestdagen en rituele slachting van vee.
Verder valt er te concluderen dat de traditionele groep immigranten, dat wil zeggen de mensen uit de voormalige koloniën, dezelfde taal (hoewel met hun eigen accent) spreken als de Portugezen. Hieruit volgen minder snel tegenstellingen en buitengeslotenheid dan bij bijvoorbeeld Turkse en Marokkaanse immigranten in Nederland. Dat er nu veel Oost-Europeanen naar Portugal komen zal wellicht een nieuwe uitdaging bieden op dit gebied, hoewel ik uit eigen ervaring moet zeggen dat de Oost-Europeanen die ik tegenkwam in de Algarve eigenlijk allemaal snel het Portugees geleerd hadden.
De concentratie in verschillende delen van het land is veelzeggend: Lissabon (45,4%) , Faro (14,6%), Setúbal (10,6%) en Oporto (6,5%). Dit wil zeggen dat men op het platteland nog weinig in aanraking zal komen met buitenlanders. Logisch, want hier is de werkgelegenheid het laagst. In de gebieden waar de werkloosheid lager is zullen de Portugezen zich minder storen aan buitenlandse aanwezigheid. Bovendien is aangetoond door Maria Ionnis Baganha, in een bijdrage voor het boek Portugal Contemporâneo, dat de banen die de grootste groep immigranten uitvoert niet de banen zijn die de Portugezen zelf graag willen (voornamelijk de bouw ).
Tenslotte wil ik toevoegen dat ook de solidariteit of misschien onverschilligheid van de Portugezen een rol moet spelen. Het is een volk dat de dingen neemt zoals ze zijn en weinig geloof heeft in het zelf een rol spelen in de toekomstbepaling. Dus als iemand werkloos thuis zit, terwijl er in de fabriek in het dorp dertig buitenlanders werken, kan het goed zijn dat deze persoon zijn schouders ophaalt en zich neerlegt bij zijn lot in plaats van zijn energie te steken in het protesteren tegen de buitenlandse aanwezigheid.
Tenslotte moeten we niet vergeten dat de Portugezen zelf ook een migrerend volk zijn. Bijna iedereen heeft wel familie of vrienden die zich hebben gevestigd in Luxemburg, Frankrijk, of Zwitserland om een beter bestaan op te bouwen. De Portugezen zijn dus bekend met het belang van een zekere mate van acceptatie.
Op basis van deze snel getrokken conclusies kunnen we geen voorbeeld stellen voor andere landen die kampen met conflicten die voortkomen uit immigratie. De situatie in Portugal is duidelijk typerend voor dat land en kan niet vertaald worden naar andere landen. De gevolgen van de Oost-Europese toestroom zullen pas later in de toekomst zichtbaar worden. Tot op heden zijn er weinig gevolgen voor de bestaande socio-economische orde in Portugal.
Bron: www.ine.pt
Lees ook:Aantal Oost-Europese immigranten blijft toenemen
Lees ook:Steeds meer Portugezen de grens over
Lees ook:Zullen de Portugezen uitsterven?
Lees ook:Portugal beperkt toestroom migranten
Lees ook:Portugal niet scheutig met ontwikkelingshulp