Nadat hij zijn broer, Sancho II, had verdreven in 1248 nam Afonso III de Portugese troon over. Hij was geboren op 5 mei 1210, als tweede zoon van koning Afonso II. Omdat hij zijn hele leven tot dan toe in Frankrijk had gewoond kreeg hij de bijnaam O Bolonhês. Hij was getrouwd met Matilda II van Bologna, maar ruilde haar na aankomst in Portugal in voor Beatriz van Castillië. Zij was eigenlijk nog maar een kind, maar Afonso III wilde met dit huwelijk erkenning verwerven voor zijn troonsovername.
Hij richtte zich allereerst op de interne onrust van zijn rijk. Hij luisterde naar de klachten van de middenklasse van handelaren en kleine grondbezitters. Hij legde de basis voor een wetgeving die het misbruik van de lage klassen door de hoge klassen moest beperken. Ook zorgde hij voor veel privileges voor de Kerk. Hij deelde verscheidene forais uit, waarmee steeds meer plaatsen stadsrecht verkregen. Ook kwam er voor het eerst een volksvertegenwoordiging bijeen in 1245, de zogenaamde Cortes in Leiria.
Nadat de interne orde was hersteld kon Afonso III zich richten op de Reconquista. Hij slaagde erin Faro te overmeesteren in 1249, waardoor de Algarve werd betrokken bij het koninkrijk. Dit ging echter niet zonder slag of stoot, want Castillië vond dat het recht had op de Algarve. De oorlog om dit gebied tussen beide rijken werd uiteindelijk opgelost in het Verdrag van Badajoz (1267). Hierin werd bepaald dat de Guadiana rivier in het zuiden van het Iberisch schiereiland de natuurlijke grens tussen Portugal en Castillië zou zijn.
Ondertussen had Afonso III problemen met zijn ex-vrouw. Matilda had een klacht ingediend bij de Paus, omdat haar man met een ander was getrouwd en haar aan de kant had geschoven. De Paus gaf de Portugese koning de opdracht terug te keren naar zijn eerste vrouw, maar hij gaf hieraan geen gehoor. Het probleem werd uiteindelijk opgelost door het overlijden van Matilda. Hiermee werd D. Beatriz de legitieme vrouw van Afonso III en werd hun zoon D. Dinis (de latere opvolger) in1263 ook een legitiem kind.
Naast de huwelijksproblematiek verslechterde de relatie tussen koning en Kerk ook op andere gebieden. De lokale geestelijkheid dienden meer dan veertig klachten in tegen de koning, over bijvoorbeeld tegenwerking in het innen van hun belastingen, het verplicht meewerken van de geestelijkheid bij de bouw van bijvoorbeeld stadsmuren en het geven van hoge functies aan joden. Het uiteindelijke resultaat was de excommunicatie van Afonso III door de Paus, zoals ook bij veel van zijn voorgangers gebeurde. Op zijn sterfbed beloofde Afonso echter trouw aan de Kerk en de teruggave van alles wat hij hen had afgenomen. Hiermee werd de excommunicatie opgeheven en mocht hij na zijn dood (16 februari 1279) tóch worden bijgezet in het klooster van Alcobaça.
Afonso III is natuurlijk te bewonderen in de Algarve, omdat hij deze streek veroverde op de Moren. De afbeelding die je hier ziet is van zijn standbeeld zoals het staat voor het gemeentelijk museum in Faro (Museu Municipal de Faro).
Lees ook:Portugese koningen deel IV: O Capelo
Lees ook:Portugese koningen deel III: O Gordo
Lees ook:Portugese koningen deel I: O Conquistador
Lees ook:Portugese koningen deel VIII: O Justiceiro
Lees ook:Portugese koningen deel II: O Povoador